شیر یک طرفه (CHECK VALVE)

همانطور که ازنام  ان پیداست شیر یک طرفه نوعی از شیرالات صنعتی می باشد که تنها اجازه عبور سیال در یک جهت را می دهد و اگرنیروی سقلیت  سیال کم شود تا آن حدی که مسیر سیال برعکس جریان خط لوله شود شیر یک طرفه (CHECK VALVE )عمل می کند و مسیر عبور سیال را مسدود می کند تا از برگشت سیال در خطوط  لوله و آسیب احتمالی به تجهیزات  استفاده شده در خط از جمله پمپ ها  شیرالات و تجهیزات اندازه گیری دقیق جلوگیری نماید از این رو از این نوع شیر صنعتی معمولا در مکان هایی از خط لوله که ممکن است در ان  فشار سیال برفشار نیروی محرک سیستم  غلبه کند بیشتر استفاده می شود .

علامت اختصاری شیرهای یک طرفه در نقشه های طراحی خطوط پایپینگ به شکل زیر می باشد

 اجزای مکانیزم شیر یک طرفه (CHECK VALVE)

لازم به ذکر می باشد که شیر یک طرفه نیازی به اپراتور برای باز یا بسته کردن آن ویا به طورکلی استفاده از آن ندارد و خود شیر با توجه به مکانیزم طراحی در مواقعی که مسیر جریان سیال بر خلاف جهت خط لوله شود عمل کرده و مسیر را مسدود می نماید

اجزای مکانیزم شیر یک طرفه عبارتند از(CHECK VALVE)

1.پوسته(بدنه)         2.پوشش       3.دیسک         4.لولا

همانطور که مشاهده کردید اجزای شیر یک طرفه( CHECK VALVE)بسیار ساده بود ولی در بعضی مواقع و در انواع  مختلف شیر               های .یک طرفه ممکن است اجزای دیگری از جمله بازویی دیسک بلبرینگ توپی و…نیز اضافه شود

نحوه عملکرد شیر یک طرفه(CHECK VALVE)

شیر یک طرفه در داخل خود یک دیسک دارد که توسط یک فنرپشت آن و یا یک لولا در بقل آن متصل گردیده است.

تا زمانی که مسیر حرکت سیال در خط لوله در جهت دلخواه ما باشد سیال به پشت دیسک نیرو وارد نموده و دیسک را در حالتی قرار می دهد که شیر کاملا باز باشد و سیال از کناره های آن عبورنماید اما به محض آنکه فشار را داخل خط کم شود و یا جریان سیال  داخل لوله بر عکس شود سیال به جلوی دیسک نیرو وارد می کند و همین  عمل باعث میشود که دیسک  داخل شیر حرکت کند و فنر داخل شیر را فشرده و دیسک را روی سیت(نشیمنگاه)شیر می نشاند  ویا لولا حرکت کرده و همین اتفاق خواهد افتاد که دیگر در این حالت سیال نمیتواند در خلاف جهت  دلخواه حرکت کند وتا زمانی که فشار پشت دیسک بیشتر از جلوی آن نشود شیر در حالت  آب بند (بسته)قرار میگیرد.

موارد مصرف شیر یک طرفه(CHECK VALVE)

شیر یک طرفه(       )موارد مصرف بسیاری دارد به تعبیر عامیانه هرجایی از خط لوله که در آن نباید سیال برگردد از چک ولو یا همان شیر یک طرفه استفاده می نماییم به عنوان مثال در پمپ های اب خانگی ویا خارج ازساختمان در سیستم های لوله کشی فاضلاب ها و یا به طور کلی در تمام صنایع و در لوله کشی ها از این نوع شیر استفاده میگردد.

ازدیگر موارد استفاده عبارتند از

شیر یک طرفه ست کنترل   شیر یک طرفه کولر گازی    شیر یک طرفه گاز

نحوه نصب شیر یک طرفه (CHECK VALVE)

از آنجا که شیر یک طرفه نه تنها در یک  جهت سیال را از خود عبور می دهد باید دقت نمود که حتما موقع نصب به فلشی که روی آن قرار دارد توجه نموده و فلش را در جهت سیال عبوری از خط  قرار داده در غیر این صورت شیر عمل نمی کند و فقط در حالت بسته قرار می گیرد.

انواع شیر یک  طرفه از لحاظ نحوه عملکرد:

شیر های  یک طرفه به طور کلی یک وظیفه را بر عهده دارند  و آن جلوگیری از برگشت سیال در خط لوله می باشد . اما با توجه به استفاده بهینه و بهترین نوع عملکرد مدل های مختلفی از آن ساخته شده اند که عبارتند از:

شیر یک طرفه چرخشی : در این مدل از شیر های یک طرفه شیر از یک پوسته (بدنه شیر ) دیسک و یک لولا تشکیل شده است که دیسک شیر توسط یک پین به لولا متصل شده است و در یک شافت یا بدنه لولا مانند می چرخد.

 زمانی که جریان سیال وجود داشته باشد و در جهت عبور شیر باشد دیسک از سیت(نشیمنگاه)جدا شده و شیر را برای عبور سیال باز می کند و زمانی که جریان وجود نداشته باشد یا برعکس جریان دلخواه باشد دیسک بر روی سیت(نشیمنگاه)می نشیند  و مسیر عبور سیان را مسدود می نماید. میزان  فشار و تلاطم مایع در شیریک طرفه چرخشی بسیار کم است .جنس دیسک داخل این نوع شیر معمولا فلز یا فلز مخلوط با مواد دیگرمی باشد.

عموما شیر کشویی و شیر یک طرفه را با هم استفاده میکنند زیرا باعث می شود سیال در خط لوله راحت تر و کم اصطحلاک تر حرکت بنماید.

شیر یک طرفه چرخشی  لولایی

شیر های یک طرفه لولایی برای سیستم های لوله کشی با فشار بالای سیالات بسیار مناسب هستند .

در این مدل دیسک شیر کاملا روی سیت قرار میگیرد.از این نوع شیر یک طرفه هم برای استفاده در خطوط لوله کشی عمودی و هم افقی استفاده می شود اما به این نوع شیر لقب شیر یک طرفه عمودی را می دهند.

نحوه عملکرد این نوع شیر یک طرفه به این صورت است که سیال باوارد کردن فشار به زیر دیسک مسیر جریان را باز می نمایذ و با قطع جریان و یا برعکس شدن جریان فشار جاذبه یا سیال برگشتی باعث می شود دیسک بر روی سیت نشسته و مسیر را مسدود  و از برگشت سیال در خط جلوگیری کند.

شیر یک طرفه توپی(کروی)(BALL TYPE)

همانطور که از نام آن مشخص است مکانیزم این نوع شیر با بقیه نوع های شیر یک طرفه متفاوت می باشد در این نوع شیر یک دیسک به شکل کره در داخل شیر قرار گرفته که با عبور سیال در جهت جریان حرکت می کند و مسیر را برای عبور سیال  از اطراف آن باز می کند وزمانی که جریان برعکس شود گوی داخل شیر بر روی سیت نشسته و مسیر عبور را مسدود می نماید تا از برگشت سیال جلوگیری کند به دلیل مکانیزم خاص این نوع شیر معمولا از این نوع شیر در خطوط عمودی استفاده می شود که شتاب جاذبه به سرعت و تسهیل در بسته شدن شیر کمک کند.

شیر یک طرفه دوصفحه ای(DOUAL PLATE)

در این نوع شیر دیسک به دو نیم دایره تقسیم می شود که زمانی که جهت حرکت سیال در جهت جریان دلخواه باشد این دو نیم دایره توسط فشاری که از جانب جریان عبوری سیال به آنها وارد می شود از روی سیت بلند شده و مسیر را برای عبور سیال باز می کنند و زمانی که جریان برعکس شود این دو نیم دایره توسط فنری که پشت آنها  تعبیه شده است به حالت اول بازگشته بر روی سیت مینشیند و مسیر برگست سیال را مسدود می نمایند .

از این نوع شیر یک طرفه درسیستم های با جریانات مایع با فشار کم و جریان گاز بیشتر استفاده می شود .

لازم به ذکر است ک این نوع شیرتوانایی بالایی در دفع ضربه قوچ سیال در سیستم را دارد.

شیر یک طرفه قطع کننده(SHUT-OFF CHEACK VALVE )

ترکیبی از شیر یک طرفه لولایی و شیر یک طرفه دریچه ای است . از این نوع شیر هم میتوان به عنوان شیر یک طرفه استفاده کرد هم مانند شیر یک طرفه دریچه ای از ان به عنوان شیر قطع کنند بهره برد.

شیر یک طرفه دریچه ای:

شیر یک طرفه دریچه ای در پشت دیسک خود دارای یک فنری می باشد که این قدرت را به این مکانیزم می دهد که قبل از برگشت سیال در خط لوله به سرعت بسته شود.

همچنین بر روی بدنه این نوع شیر دریچه ای قرار دارد که می توان از آن به منظور بازدید و بررسی شیر استفاده نمود

به همین دلیل استفاده از این نوع شیر برای فاضلاب بسیار مناسب است.

انواع شیر یک طرفه از لحاظ جنس:

باتوجه به کاربرد مد نظر برای این گونه از شیر ها این شیرها در متریال و جنس های مختلفی نظیر پلاستیک پلی اتیلن و فلزی که شامل (چدن فولاد استیل آلمینیوم  برنو…)توصیه میشوند.

به عنوان مثال بیشتر شیرهای یک طرفه آب و شیر های یک طرفه فاضلاب در سیستم لوله کشی ساختمان از نوع پلاستیکی (PVC ) و پلی اتیلنی هستند .

اما در خطوط لوله کشی پمپ اب بیشتر از شیر های یک طرفه استفاده  می شود چرا که میزان فشار سیال در این دو سیستم کمتر از فشار موجود در سیستم پمپ آب است.

نکاتی که برای انتخاب شیر یک طرفه باید به آنها توجه کنیم :

همانطور که تا اینجا متوجه شدیم یکی از نکات اصلی در انتخاب شیر یک طرفه سرعت باز بسته شدن آن می باشد  که در مدل های مختلف آن متفاوت است یکی دیگر از نکات قابل توجه برای انتخاب شیر یک طرفه توانایی دفع ضربه به قوچ می باشد که در سیال های با فشار بالا بسیار حائز اهمیت است.

انتخاب نوع متریال شیر اصلی ترین  نکته در انتخاب شیر یک طرفه می باشد .

پس به طور کلی برای انتخاب شیر یک طرفه باید به موارد زیر توجه داشت و حتما در انتخاب آن باید از یک متخصص مشاوره گرفت .

جنس شیر نحوه عملکرد شیر سرعت بازو بسته شدن توانایی دفع ضربه قوچ و….